İnsanları ya da toplumları birbirine yaklaştıran bazı unsurlar vardır. Bun- ların başında etnik köken, ortak medeniyet, kader birliği, komşuluk ilişkileri ve sosyo-ekonomik ilişkiler yer alır. Bu geleneksel unsurların yanında kimi zaman da yaşanan felaketler toplumlar arasında güzel ilişkilerin kurulmasına yol açar. Zira felakete maruz kalan toplumlara ya da insanlara karşı düşman- lıkları bir tarafa bırakarak onların yardımına koşmak, insani bir haslet olduğu gibi makro açıdan geleneksel bir dış politika aracıdır. O nedenle uluslararası politikada deprem diplomasisi, yangın diplomasisi ya da pandemi diploma- sisi gibi felaketlerden doğan farklı diplomasilerden söz edilir. Ancak bu ki- tabın konusu 6 Şubat depremi sonrasında Azerbaycan’ın Türkiye’ye yardım için topyekün seferber olması ve Azerbaycanlıların Türkiye’ye ilişkin payla- şımları felekat döneminde oluşan yukarıda isimleri zikredilen diplomasilerin ötesinde dünyada emsali bulunmaz bir kardeşlik ilişkisinden kaynaklanmak- tadır. Diğer bir ifadeyle Türkiye’de yaşanan felaketi “Bir Millet, İki Devlet” olarak tanımlanan Türk ile Azerbaycan statüsünü “Bir Millet, İki Devlet ve Tek Yürek” statüsü haline yükseltmiştir. Diğer bir ifadeyle 6 Şubatta mey- dana gelen deprem sonrası Azerbaycan devleti ve kamuoyunun gösterdiği fevkalede çaba, iki kardeş ülke arasında kökeni çok eskilere dayanan ve Şuşa Beyannamesi ile müttefiklik düzeyine yükselen ilişkiye duygusallık- ta katarak “müttefik kardeşlik” ilişkisi haline getirdi. Zira Deprem felaketi- nin yıkıntısıyla Türkiye’nin canı yandıkça Azerbaycan’ın yüreği dağlandı. Türkiye ah çektikçe, Azerbaycan gözyaşına boğuldu. Türk “vah” dedikçe Azerbaycan “can kardeşim, yanındayım” dedi. Türk imdat dedikçe, Azer- baycan tereddüt etmeden varını – yoğunu kardeşinin emrine amade etti. Dep- remzedelere yardım için Azerbaycan topyekûn seferber oldu. Kardeşlerinin yaralarını sarmak için, neyi varsa ortaya koydu. Bu fedakârlığına karşılık da bir beklenti içine girmedi. Çünkü onlara göre bu bir kardeşlik borcu idi. Borcun ifası vacipti, bu da teşekkürü gerektirmemektedir. Azerbaycan’daki bu hissiyat diğer Türk cumhuriyet ve topluluklarında da görüldü. Onlar da Türkiye’deki depremzedeler için yüreklerini ortaya koydular. Kısaca Türk Dünyası Tek yürek oldu.
1
Kardeş Kömeği: 6 Şubat Depreminin Azerbaycan Sosyal Medyasına Yansıması
Bu çalışmada 6 Şubat 2023’te Türkiye’de meydana gelen ve “asrın fela- keti” olarak adlandırılan Cumhuriyet tarihinde en çok can kaybına, yıkıma, acıya yol açan deprem felaketinin başta Azerbaycan’da olmak üzere Türk Dünyasında meydana getirdiği etki ve bu durumun sosyal medyaya yansı- ması ele alınmıştır. Bununla birlikte çalışma esas olarak depremin Azerbay- can’a yansıması üzerinde durulmuştur. Yöntem olarak Azerbaycan’da çeşitli sosyal medya organlarında yapılan paylaşımlar çalışma evreni olarak belir- lenmiştir. Özellikle deprem sürecinde Azerbaycan’da oluşan sosyal duygusal ortam ve bu ortam ikliminde yapılan paylaşımlar kayıt altına alınmış, daha sonra bu kayıtlar içinde bir seçim yapılarak tasnife tabi tutulmuştur. Bu ça- lışmayı meydana getirmekteki amacımız Türkiye-Azerbaycan kardeşliğini daha da perçinleyeceğine inandığım sosyal medya paylaşımlarını okuyucu- ların istifadesine sunmaktır.
Bu kitaba “Kardeş Kömeği: 6 Şubat Depreminin Azerbaycan Sosyal Medyasına Yansıması” adı verilmesinin nedeni “Kardeş Kömeyi” yani “Kar- deş Desteği” kavramının tarihsel, manevi ve sosyo-kültürel bir anlam içer- mesidir. Birinci Dünya Savaşı döneminde farklı cephelerde savaşan Osmanlı Devletinim en sıkıntılı döneminde yaşanan felekat karşısında Anadolu hal- kının yardımına yetişmeye çalışan Azerbaycan aydınları ve başta Bakü’nün önde gelenlerinden Hacı Zeynelabidin Tagiyev olmak üzere dönemin önemli işadamları tarafından Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi bünyesinde 1915 Kardeş Kömeği komisyonu kurulmuştur. Bu komisyon, özellikle savaşta şe- hit düşen zabitlerin yetim kalan çocuklarına, ihtiyaç sahiplerine, yaralı as- kerlere yardımda bulunmak üzere faaliyette bulunmuştur. Kardeş Kömeyi komisyonu, Türk-İslam Dünyasını Anadolu’nun içinde bulunduğu durumun- dan haberdar etmek ve Anadolu’yu desteklemelerini sağlamak üzere 1917 yılında “Kardeş Kömeği” mecmuasını çıkarmıştır. Azerbaycan Türklerinin Rus esareti altında olmalarına karşın, kardeşlik duygusu ile hiçbir özveriden kaçınmayarak, yeri geldiğinde bu uğurda canlarından dahi vazgeçerek Kar- deş Kömeği sloganıyla başlattıkları, dünyada belki de bir benzeri olmayan bu hareket, Azerbaycan-Türkiye kardeşliğinin somut bir örneği olarak tarihe geçmiştir. O nedenle kardeşlik kömeyi zor gönlerin sloganı olmuştur.
Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm tarihsel süreç içinde farklı aşamalardan geçerek şekillenen Türkiye – Azerbaycan iliş- kilerini ele alınmıştır. İkinci bölümde günümüzde kitle iletişim ve sosyal medyanın etkisi üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde ise genelde Türk Dünyasında özelde ise Azerbaycan’da 6 Şubat tarihinde Türkiye’de yaşa- nan deprem ile ilgili sosyal medya paylaşımları belirlenen tasnif çerçeve- sinde ele alınmıştır.
Prof. Dr. Mehmet YÜCE
Son olarak bu çalışmayı yaparken başta ailem olmak üzere birçok kişi ve kurumdan doğrudan ya da dolaylı olarak destek aldım. Desteklerinden dola- yı kendilerine müteşekkirim. Her birine ayrı ayrı teşekkür ederim. Öncelikle kendilerine tahsis etmem gereken zamanın önemli bir kısmını esirgeyerek kitaba tahsis etmek zorunda olduğum aileme, her zaman kardeşliğini hisset- tiren kadirşinas Azerbaycan halkına, bu kitaba farkında olmayarak kaynak sağlayan sosyal medya paylaşımcılarına teşekkür ederim. Ayrıca burada her zaman samimiyetle fedakarane bana yardımcı olan değerli meslektaşım Dr. Muhammed Çelik’e teşekkür etmeyi borç bilirim.
Kitaptaki muhtemel eksiklikler için uyarı ve eleştirilerini tarafımıza ile- tecek olanlara teşekkürü şimdiden bir borç biliriz. Bu vesileyle depremde vefat edenlere rahmet, yakınlarına bağsağlığı diliyorum. Allah milletimize bir daha böyle bir felaketi yaşatmasın.
Okuyuculara yararlı olması dileğiyle,
Prof. Dr. Mehmet YÜCE Bakü, Ocak, 2024.
